Zeus Kimdir?

Yunan mitolojisinde insanların ve tanrıların babası Zeus, Kronos ve Rhea'nın altıncı çocuğudur. Zeus'un gücü her şeye yeter ve bu yüzden en korkulan tanrılar arasında başta gelir. Göklerin, şimşeklerin ve gök gürültüsünün tanrısıdır. Antik Yunan’da yağmur Zeus'tan beklenir ve bu sebeple bereket ile ilişkilendirilmiştir. Zeus, tasvirlerinde genellikle beyaz, uzun, dalgalı saçları ve sakallarıyla betimlenir. Kudretli tanrının en bilinen atribüleri ise kartal, asa ve elinde tuttuğu şimşektir. Zeus, Roma mitolojisinde Jüpiter olarak bilinmektedir.

Nicolai Abilgaard, Jüpiter İnsanların Kaderini Tartıyor, 1793, Ribe Sanat Müzesi, Ribe, Danimarka

Zeus Nasıl Oldu?

Tanrıların tanrısının doğumu ve kardeşlerini kurtarması Yunan mitolojisinin en bilinen efsaneleri arasındadır. Günün birinde Zeus'un babası Kronos, kendi babası Uranus'un cinsel organını kesip iktidarına son verir ve tahta geçer, bir kehanete göre Kronos, aynı şekilde çocukları tarafından tahttan indirilecektir. Bu yüzden Kronos eşi Rhea'dan doğan her bir çocuğunu tek tek yutar. Çocukları Hestia, Demeter, Hera, Hades ve Poseidon'un birer birer eşi Kronos tarafından yutulmasına oldukça üzülen anne Rhea bu duruma son vermek ister. En son doğacak olan çocuğu Zeus'u gizli doğurmak için toprak ana Gaia'ya yalvarır. Kızı Rhea'nın yalvarışlarını kulak veren Gaia, Zeus'un doğacağı gün Rhea'yı Girit adasına Lyktos'a gönderir. Rhea bu adada doğum yapar ve Zeus'u ulaşılması güç bir mağaraya saklar. Küçük Zeus'un ağlama seslerinin duyulmaması için bir miktar savaşçının kılıçlarını kalkanlarına vurarak ses çıkardığı söylenmektedir. Zeus'un doğumunun ardından yeni doğan çocuğunu yutmak için bekleyen Kronos'a eşi Rhea'nın bir oyunu vardır.

İLGİLİ: Mitoloji 101: Mitoloji Nedir, Kökeni, Nasıl Oluştu?

İLGİLİ: Yunan Mitolojisinin 12 Olimposlusu!

Rhea büyük bir taş alır ve bu taşı bir adeta bir bebek gibi güzel kumaşlarla sarıp sarmalar, ardından taşı yutması için Kronos'a verir. Kronos ise bu taşı bir güzel yutar. Bir çocuğunu daha yutup tahtını koruduğunu zannederken, Rhea'nın bıraktığı yerde bebek Zeus'u bir Nymphe veya keçi olduğu düşünülen Amalthea adında bir canlı besleyip, büyütmüştür. Bazı efsanelerde bu durum farklılık gösterir. Kimi zaman Zeus'u besleyenin Güneş tanrısı Helios'tan doğma, herkesin korktuğu, korkunç bir keçi olduğu söylenir. Kimi zaman ise bir Nymphe'nin, Zeus'u keçi sütüyle beslediği söylenir. Bir kesinlik vardır ki Zeus'u besleyenin adı Amalthea'dır. Keçi olduğunu var sayarak ilerlersek eğer, toprak ana Gaia bu korkunç keçiyi koruyabilmek için  Girit adasında bir mağaraya saklamıştır. Zamanla büyüyen Zeus tanrıların tanrısı olmak için ilk adımını, bu keçinin derisini yüzüp postundan kalkan yaparak atmıştır. Olgunluğuna erişen Zeus, kendine güveni geldikten sonra babasıyla yüzleşme kararı alır. Babası Kronos'u bulur ve ona içerisinde zehir karışımı bulunan bir şarap içirerek kusmasını sağlar. Kardeşleri Hestia, Demeter, Hera, Hades ve Poseidon olgunluğa erişmiş bir şekilde Kronos'un midesinden fırlar. Bu olayların ardından Olimpos tanrıları ve Titanlar arasında uzunca bir savaş yaşanır ve savaşın sonucuyla birlikte Olimpos tanrıları dönemi başlar.

İLGİLİ: Yıldırım Tanrısı Thor Kimdir? Ne Tanrısı? Özellikleri Neler?

İLGİLİ: Davud ve Golyat'ın Hikayesi

Zeus'un Sıfatları

Zeus'un oldukça fazla sıfatı bulunmaktadır. Bunlardan en bilinenlerine örnek verecek olursak; Zeus'un bulutları devşiren olduğunu belirten "Nephelegereta", göklerde gürleyen olduğunu belirten "Hypsibremetes", şimşek savuran olduğunu belirten "Asteropetes", yıldırım seven olduğunu belirten "Terpikeraunos", misafirperverliğini ifade eden "Xenios", yeminlerin tutucusu olduğunu belirten "Horkios", keçi derisinden yapılmış kalkan Aegis'in taşıyıcısı olduğunu belirten "Aegiochos", Olympos tanrılarının üstünlüğünü ve Zeus'un hangi soydan geldiğini belirten "Olympios", her şeye gücü yeten, kainatın efendisi anlamına gelen "Pantocrator" sıfatlarıdır. Bu bahsettiğimiz sıfatlardan "Pantocrator" sıfatı daha sonraları Ortodokslarca İsa'ya verilmiş ve Hristiyan ikonografisinde önemli bir rol oynamıştır.

James Barry, Jüpiter ve Juno İda Dağı’nda, 1790, Sheffield Şehir Müzesi ve Mappin Sanat Galerisi, Sheffield, İngiltere

Zeus'un İlişkileri

Yunan mitolojisinde yer alan efsanelerin çoğunda Zeus'un adını duymamız mümkündür. Birçok efsaneye konu olan Zeus'un en meşhur yanlarından birisi ise çapkınlığıdır. Ölümlü veya ölümsüz birçok sevgilisi olan Zeus'un gerek kılık değiştirerek gerekse kendi bedeninde birçok ilişkisi ve bu ilişkilerinden meydana gelen onlarca tanrı, tanrıça ve kahraman çocuğu olmuştur. Zeus kimi zaman bir kuğu kılığına girerek gölde yıkanan Leda’yı baştan çıkarmış, kimi zaman ise altın yağmuru şeklinde Danae’nin odasına yağmış ve onunla birlikte olmuştur. Tanrıların tanrısının bu şekilde gelişen yazmakla bitmez birçok ilişkisi mevcuttur. Ancak büyük ozan Homeros’a göre Zeus'un gayrimeşru olmayan tek ilişkisi evli olduğu Hera ile olan birlikteliğidir. Hera oldukça kıskanç bir tanrıçadır. Zeus'un gayrimeşru ilişkilerinden çok çekmiş ve çok çektirmiştir. Tanrıların tanrısının Hera ile olan birlikteliğinden erkek çocukları Ares ile Hephaistos ve kız çocukları Eileithyia ile Hebe doğmuştur.

Zeus Heykeli

Hermitage Müzesi'nde Yer Alan Zeus Heykeli

Tanrıların tanrısı Zeus’un Rusya'nın St.Petersburg şehrindeki Hermitage Müzesi'nde yer alan heykeli, müzenin en değerli eserlerinden birisi olarak bilinmektedir. MS 1 yüzyılın sonunda kim olduğu tam olarak bilinmeyen Romalı bir heykeltıraş tarafından yapılan heykel, Yunan kültürüne göre Zeus, Roma'daki adı ile Jüpiter olan tanrıların tanrısının, Roma sanatının karakteristik özelliklerini taşıyan Flavian döneminin önemli bir heykelidir. Bu eser antik dönemin günümüze kadar gelen en büyük heykelleri arasında yer alır. 347 cm yüksekliğindeki heykel tam tamına 16 ton ağırlığındadır. Zeus heykeli 19 yüzyılın sonunda yapılan arkeolojik kazılar sonucunda Domitian'ın Villası’nda bulunmuştur. Heykel Rus İmparatoru II. Alexander tarafından satın alınarak 1861 yılında Hermitage Müzesi'ne teslim edilmiştir.

Zeus Heykeli Hikayesi

Olympia Zeus Heykeli İllüstrasyonu

Bu heykelin örnek alındığı asıl heykel, Yunan heykeltıraş Phidias tarafından MÖ 5 yüzyılda yapılan Yunanistan'da yer alan Olympia Antik Kenti'nin Zeus Tapınağı içerisinde bulunan devasa Zeus heykelidir. Daha sonra bir yangında yok olan Olympia Zeus heykeli, dünyanın yedi harikasından birisi olarak kabul edilmiştir. Hermitage Müzesi'nde yer alan Zeus heykelinde de tıpkı Olympia Zeus'unda olduğu gibi tanrıların tanrısı Zeus, tahtında oturarak sağ elinde zafer tanrıçası Nike'yi sol elinde ise asasını tutarken tasvir edilmiştir. Bu heykelde Zeus'un yanında en önemli sembollerinden birisi olan kartalı da yer almaktadır. Romalı heykeltıraş bu heykeli yaparken Olympia Zeus heykelinde yer alan altın ve fildişi işlemelerini yaldızlı ahşap ve alçı ile taklit ederek mermer esere yansıtmıştır.

MEHMET EMRE İNAL

Kaynak:

Erhat, Azra, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitapevi, İstanbul, Türkiye, 1972

Cömert, Bedrettin, Giotto’nun Sanatı, De Ki Yayınları, Ankara, Türkiye, 2007

Sears, Kathleen, Mitoloji 101 (çev. Ekin Duru), Say Yayınları, Ankara, Türkiye, 2014