İnci Küpeli Kız'ı Bu Kadar Özel Kılan Nedir?

22 Nisan 2021 Yazan: Emre Cetinkaya

1999'da Amerikalı yazar Tracy Chevalier, Vermeer'in şaheseriyle aynı adı paylaşan İnci Küpeli Kız adlı bir roman yayınladı. Roman 17. yüzyılda Hollanda'nın Delft şehrinde geçiyor ve kurgusal bir anlatım sunuyor.

Chevalier’in romanı yayınlandığından bu yana dünya çapında beş milyondan fazla sattı ve bu Vermeer şaheseri hakkında tüm dünyada ortak bir merak olduğunun kanıtı niteliğinde. Kitabın yazarı Chevalier, Google Arts&Culture'a 19 yaşından beri İnci Küpeli Kız'a neden hayran olduğunu ve bunun kitabı için nasıl ilham kaynağı olduğunu anlatmış. Biz de HØGHHEIM Blog olarak bu yazıyı sizler için Türkçe'ye çevirdik. Hadi HØGHHEIM Blog'da bu özel eserin detaylarını beraber inceleyelim.

Johannes Vermeer'in İnci Küpeli Kız'ı neden bu kadar popüler bir tablo? Takma adı "Kuzeyin Mona Lisa"sı olan İnci Küpeli Kız, tarihin en ünlü eserlerinden olan Leonardo Da Vinci’nin Mona Lisa'sına rakip olmayı başardı bile. Pek çok sanat kitabının kapağında kullanıldı ve artık minderler, bardak altlıkları, tişörtler, çantalar, çoraplar ve daha birçok üründe bu eseri görebilmeniz mümkün. İnternet, kızın ya olduğu gibi ya da zamanımız için değiştirilmiş imgeleriyle dolup taşıyor. Bazen selfie çekerken, bazen de kitap okurken. Hatta Banksy yakın zamanda Bristol duvarına graffitisini yapmıştı.

Ancak bu eser yine de her zaman bu kadar ikonik değildi. Vermeer'in kime ithaf ettiği bilinmeyen ve 1665-66'da çizdiği bu tablo, daha sonra damadı tarafından satıldı ve 200 yıl sonra bir koleksiyoncu tarafından satın alınıncaya kadar ortadan kayboldu. Bu koleksiyoncu o zaman bu tabloyu 2 Hollanda Guldeni karşılığında satın aldı. (1 dolardan biraz daha az) Koleksiyoncu bu tabloyu temizledikten sonra Vermeer olduğunu keşfetti. Koleksiyoncunun 1902'deki ölümü üzerine, o zamandan beri asılı olduğu Lahey'deki Mauritshuis devlet koleksiyonuna bağışlandı. Mauritshuis şu anda paha biçilemez durumda olan bu tabloyu tabii ki asla satmayı düşünmüyor. Bu arada halka açık şekilde satılan Vermeer eseri; 2004'te 30 milyon dolara satılmıştı ve İnci Küpeli Kız kadar popüler ve iyi bir tablo değildi.

Resmi ilk gördüğümde - 19 yaşındayken kız kardeşimin duvarında bir poster olarak - o kadar büyülendim ki, ona her zaman bakabilmek için kendime bir kopya almak zorunda hissettim. O posteri o zamandan beri yaşadığım her yerde asmıştım. Ama tabloyu neden bu kadar çok görme ihtiyacı hissettim? Görenleri bu hisse sürükleyen şey nedir?

İnci Küpeli Kız'ı bu kadar baştan çıkarıcı yapan üç özellik olduğunu düşünüyorum. Bir kere çok güzel. Kızın başörtüsünün siyah bir arka plana yerleştirilmiş çarpıcı mavi ve sarısı, birkaç fırça darbesiyle yaratılan pırıltılı inci, ışıltılı teninde ışığı ve gölgenin harika şekilde yakalanması, gözlerinin gerçekçi sıvı havuzları. Bunların hepsi "yüce" güzelliği oluşturan küçük detaylar.

Ancak İnci Küpeli Kız'ın yüzyıllardır gördüğü bu ilgiyi sürdürmek için yalnızca güzellik yeterli değil. 30 yıldır bu resme bakıyorum ve hala sıkılmadım. Neden?

Eserin baştan çıkarıcı ikinci özelliği ise kızın tanıdık görünmesidir. Kim olduğunu bilmiyor olabiliriz, ama onu tanıdığımızı hissediyoruz çünkü bize çok yakınmış gibi bakıyor. Bu bakışı aşinalıkla karıştırıyoruz. Okuyucular bana kızlarının, arkadaşlarının veya komşularının kıza benzediğini söylemişlerdi. İnternette onun gibi giyinmiş birçok kadın gördüm. Bir keresinde biri bana kıza benzediğimi söylemişti ve bu yüzden bu kitabı yazdığımı iddia etmişti.

Ancak gerçek şu ki; kız hakkında saç veya göz rengi gibi temel bilgileri bile tam olarak bilmiyoruz. Yüzü kısmen başka tarafa dönükken şeklini gerçekten anlayamıyoruz. Burnunun çizgisi geniş mi, kalkık mı yoksa yuvarlak mı olduğunu bilmiyoruz. Görünüşü spesifik olmaktan çok evrenseldir. Resim aslında belirli bir kişinin portresi değil, Hollandalıların tronie dediği - "asker" veya "müzisyen" - gibi ideal bir "tip" tanımına benziyor. Ya da bu durumda "genç bir güzellik" tanımı!

Bu, resmin üçüncü ve en güçlü niteliği ise: gizemi. Kızın kim olduğunu veya ne düşündüğünü bilmiyoruz. Doğrusu, Vermeer hakkında çok az şey biliyoruz. Hayatı boyunca Hollanda'nın Delft kasabasında yaşadı. Katolik bir kadınla evlendi ve muhtemelen din değiştirdi, kayınvalidesiyle birlikte yaşadı ve 11 çocuğu oldu. Hayatının çoğu döneminde borçluydu. O bir sanat satıcısının yanı sıra bir sanatçıydı - ve çalışmaları dışında bizim bilgimizin kapsamı bu.

Vermeer, kadınları süt dökmek, mektup yazmak gibi gündelik işleri yaparken kendi başlarına betimleyen 36 resim yaptı. Bu kadınların kim oldukları hakkında hiçbir fikrimiz yok, ancak muhtemelen ailesinin üyeleri. Bu bilgi aynı zamanda, İnci Küpeli Kız ile ressam arasındaki ilişkinin ne olduğunu bilmediğimiz anlamına da geliyor.

Kızın ifadesi "hoş" bir şekilde belirsiz. Mutlu mu üzgün mü? Bize bakmaya can mı atıyor yoksa tam tersi mi? Ve eserdeki "biz" kimiz? Yıllardır tablo üzerinde çalışıyordum, bir gün aklıma geldi: tabii ki bana öyle bakmıyordu - orada değildim! İnci Küpeli Kız, o meraklı gözleriyle aslında ressema bakıyordu. Vermeer'in kendisine öyle bakması için ona ne yaptığını merak ettim. Bu merak beni resim hakkında bir roman yazmaya yöneltti: Bakışlarının gizemini keşfetmek istedim. Bana göre İnci Küpeli Kız ne evrensel bir tronie ne de belirli bir kişinin portresi. Bir ilişkinin portresi.

Resme bakıldığında, bizi içine çeken doğrudan bir güzellik ve bizi tatmin eden bir aşinalık dikkat çekiyor. Ama sonunda, asla bulamadığımız cevapları aramaya tekrar tekrar dönmemizi sağlayan gizemdir.

Güzellik, aşinalık, gizem. Bunlar İnci Küpeli Kız'ın onu ikonik bir başyapıt yapan nitelikleridir. Resim, sondan ikinci akorda biten bir şarkı gibidir: Bu sefer son akorun çalınması, resmin kendi kendine çözülmesi, gizemin dağılması umuduyla ona tekrar bakmaya ve bakmaya devam ediyoruz, devam edeceğiz.

Ayrıca sitemizdeki listeden İnci Küpeli Kız ürünlerine ulaşabilirsiniz.